به مناسبت بازگشت الواح هخامنشی به ایران – تهران, سپتامبر -۲۰۲۳
هفته قبل -پس از نزدیک به نود سال- ۳۵۰۶ لوح تاریخی دوران هخامنشی که در سال ۱۳۱۱ درتخت جمشید کشف شده بود و به مدت دو سال به دانشگاه شیکاگو امانت داده شده بود به ایران برگردانده شد. این الواح اداری مربوط به مدیریت منابع، راه‌ها، روابط اجتماعی، مایحتاج اساسی زندگی، دستمزد‌ها و اقتصاد جامعه دردوره پادشاهی داریوش اول است.این مجموعه دارای ۲۶۷۰ قطعه لوح بزرگ به خط میخی و زبان عیلامی و ۸۳۶ قطعه لوح کوچک به خط میخی و زبان آرامی است
وزارت میراث فرهنگی با پیگیری قانونی از سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۴ میلادی خواستاررها سازی توقیف غیرقانونی این الواح توسط دولت امریکا شد تا نهایتا در سال ۲۰۱۸ اعضای دادگاه عالی به اتفاق آرا تایید کردند که دولت امریکا دلیلی قانونی برای توقیف متون تخت‌جمشید ندارد. پس از رای دادگاه، موسسه شرق‌شناسی خروج دائمی فهرست بیش از ۱۷۸۰ گل‌نبشته از اداره کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا را درخواست کرد. قراراست کارشناسان میراث فرهنگی برای انتقال بخش باقیمانده که حدود چند هزارلوح سالم و قطعات شکسته و اشیای باقیمانده درموسسه شرق‌شناسی میباشد بزودی به آمریکا سفرکنند
مؤثرترین راه برای از بین بردن یک ملت، انکار و محوکردن درک خود آنان از تاریخ خودشان است
جرج اورول, نویسنده و ژورنالیست بریتانیایی
چندی پیش در یکی از کتاب فروشی های اسکاتلند بودم که نوشته جالب روی این میز کتاب توجهم را جلب کرد.
در دو سال گذشته موزه گلاسکو(اسکاتلند) اولین موزه انگلستان بودکه اشیاء هندی موزه اش را را به هند بازگرداند. موزه نیوکاسل و موزه هورنیمان در جنوب لندن نیزبا برگرداندن بنین برنزغارت شده به نیجریه دنباله روی موزه های آبردین و کمبریج بودند. اما موزه های لندن همچنان تمایلی به این کار نشان نمیدهند
گلاسکو-مراسم بازگرداندن اشیا هندی
اوت ۲۰۲۲
مراسم بازگشت بنین برنز ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱
برای دریافت مجسمه شاهزاده آگاتیس، برادر کوچکتر پادشا ه فعلی بنین , رئیس چارلز اووونسی-ایوزوزوموان , اوباسوی بنین , پروفسور ابا عیسی تیجانی , مدیر کمیسیون ملی موزه ها و بناهای تاریخی , مشاور حقوقی کمیسیون ملی موزه ها و بناهای تاریخی و عبدال محمد گیمبا , مدیر کمیسیون ملی موزه ها و بناهای تاریخی به اسکاتلند سفرکردند
موزه اکستر انگلستان اشیا سرخپوستان کانادایی را به کانادا داد
موزه آکسفورد نیز در سالهای اخیر بقایای ۱۸ بومی را به استرالیا برگرداند
بازگشت بخشی از تلاشی رنج آمیز برای بازیابی بقایای هزاران اجساد به سرقت رفته از سرزمین های سنتی آنها که اکنون در بیش از ۲۰ کشور قرار دارند
در اوایل ماه سپتامبر ۲۰۲۳ هم منچستر بازگشت برجسته ۱۷۴ شیء را به جامعه آناندیلیکاوا که در یک مجمع الجزایر در خلیج کارپنتاریا ، در سواحل شمالی استرالیا زندگی می کنند ، بپایان رساند. یونسکودراین مراسم گریان که انرا نمونه ای “تاریخی” از بازگشت این اشیا میداند امیدواربود که دیگران انرا بعنوان یک الگومورد استقبال قرار دهند
اما موزه های لندن همچنان از دیگر موزه ها در برگرداندن اشیاء هنری کلکسین های خود به صاحبان اصلی این اشیا هستند جا مانده اند. نکته ای که ناظران می گویند این است که انگار موزه های ملی انگلستان که مستقر در لندن هستند به طورچشم گیری در رابطه با چنین روندی استثنا میباشند
دلیل ان هم احتمالا قانون ۱۹۶۳موزه بریتانیا ست که به طور خاص موزه را از حذف اشیا و منابع خود غیر قانونی میداند. قانون میراث ملی سال ۱۹۸۳هم حذف و خروج اشیا هنری از موزه های لندن از جمله موزه ویکتوریا و آلبرت، موزه علوم و دیگرموزه ها را غیرقانونی میداند مگر اینکه این اشیا اصل نبا شند و یا اینکه این اشیا غیر قا بل ترمیم باشند
به نظر میرسد که موزه‌های منطقه‌ای، چه توسط مقامات محلی اداره شوند، چه دانشگاه‌ها یا موزه‌های گروهی یا خصوصی باشند، چنین مشکل قانونی ندارند. پروفسوردن هیکس ,مسول مو زه پیت ریورز آکسفورد و نویسنده کتاب ‘ موزه بروتیش’ میگوید که بازگرداندن اشیا هنری به کشورهایشان موضوع جدیدی نیست و این باید بخشی از کاری باشد که موزه ها انجام می دهند .او میگوید در طول ۴۰ تا۵۰ سال گذشته صدها نوع از این داستانها وجود دارد
…اما او در کتاب خود به تصویر پیچیده تری اشاره میکند
پروفسور دن هیکس اعترافی صریح در مورد نگهداری، حفظ و منشأ اشیا موجود در مورد موزه هایی که آنها را استعماری مینامد میکند : ‘ ریاکاری محض ادعاهای نگهداری این اشیا زمانی آغاز می‌شود که برای ‘حفظ امن میراث جهانی’ حتی دانسته های مسولانشان درمورد آنچه درمجموعه‌هایشان موجود است بسیارناچیز است. او میگوید ‘ما نمی دانیم چه چیزی وجود دارد. مطمئن نیستیم این اشیا کجاهستند. نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم که چگونه و از چه مسیری به این موزه ها رسیده اند’. او متعقد است که ادعاهایی مبنی بر اینکه این اشیاء هنری در موزه های لندن، پاریس، نیویورک و برلین ایمن ترازلاگوس، آدیس آبابا، نایروبی یا کینشاسا هستند، حرفی بیهوده است
دن هیکس این اظهارات را در آغاز جنگ عراق بیان کرد: در لحظه‌ای که غرب بهتر ازهمه می‌دانست که چگونه استعمارموزه‌ها برای اشیا دزدیده شده ازسرتاسرجهان کماکان ادامه دارد. او میگوید چگونه این موزه ها می‌توانند وعده به مخطبان جهانی دهند زمانی که خودشان فقط درمحدوده بخشی از شمال جهان واقع شده‌اند
آیتی گریدل ، فروشنده عتیقه جات بریتانیایی-دانمارکی که سرقتهای مشکوک جواهرات طلا، سنگ های نیمه قیمتی و ظروف شیشه ای باستانی ازموزه ها را قبلا کشف کرده بود ، گفت که به او گفته شده است که صدها شی گمشده سرقت اخیرهرگز به درستی توسط موزه فهرست نویسی نشده بودند و این امر اثبات این سرقت ها را اساسا دشوار می کند.به نظر میرسد که بیشتر موارد سرقت شده متعلق به این مجموعه ها بودند
گریدل تخمین میزند که با توجه به نگرانی در مورد عدم نگهداری صحیح سوابق این اشیا، ممکن است تا ۲۰۰۰ مورد از کل مجموعه ای از جواهرات ثبت نشده به سرقت رفته باشد. او به گاردین گفت:’ آنها بیش از ۲۰۰ سال است که اصلاً بدون هیچ گونه ثبتی در این موزه هاخوابیده اند. او میگوید که ‘اگر نمی توان آنها را شناسایی کرد چگونه می توانند آنها را به موزه برگردانند’؟ ایمیل‌ها نشان می‌دهد که گریدل دو سال پیش , پس از خرید حدود ۷۰ مورد این موزه ها در سایت ای بی به موزه بریتانیا هشدار داده بود
ایمیل‌ها نشان می‌دهد که گریدل دو سال پیش پس از خرید حدود ۷۰ مورد از سایت ای بی ، او به موزه بریتانیا در مورد سرقتهای احتمالی هشدار داده بود .گریدل که از استعفای فیشر استقبال کرد موزه را متهم کرد که در این موارد موزه با وی مانند یک «احمق روستایی» رفتارمی کرد
هارتویگ فیشر مدیر موزه بریتانیاکه نهایتا استعفا داد اذعان داشت که موزه درباره جلوگیری از این گونه سرقت ها به اندازه کافی اهتمام نکرد
هارتویگ فیشر، مدیر موزه بریتانیا پس از سرقت های مشکوک سیستماتیک و شرمساری بین المللی در سپتامبر۲۰۲۳ استعفا داد
گریدل که اولین بار در سال ۲۰۲۰ به موزه درباره سرقت های مشکوک هشدار داد، گفت که متوجه شده است که کارکنان موزه تقریباً کل مجموعه را پیدا کرده اند اما مشکل این بود که در سوابق این مجموعه موزه مجموعه ۹۴۲ جواهررا فقط به عنوان یک کل توصیف و ثبت می کند بدون اینکه جزئیات تک تک قطعات را ثبت کند. او گفت: «تا آنجا که من متوجه شدم، این موارد منفرد توضیح داده نشدند، فقط یک مجموع بود. بنابراین، ۹۳۵ جواهرمفقود شده است و مشکل این است که اگر نتوان آنها را شناسایی کرد، چگونه می توانند به موزه بازگردا ند؟ او میگوید که اشیایی که بیش از ۲۰۰سال است که بدون هیچ گونه ثبت نامی در موزه ها قراردارند دعوتی آشکار برای سرقت بودند زیرا چه کسی می تواند بفهمد که اصلا چه چیزی به سرقت رفته است
پروفسور دن هیکس،متخصص باستان شناسی موزه پیت ریورز دانشگاه آکسفورد، گفت: با اینکه استعفای مدیر موزه بریتانیای لندن اجتناب ناپذیر بود اماهنوز سوالاتی مهم برای تیم ارشد رهبری موزه باقی میماند
: حرف پروفسورهیکس ساده است
.اومیگوید همه چیز را برگردانید
او این کارکرد را دوگانه میداند : ۱- فرآیند بازگرداندن فرهنگی به کشورهایی که زمانی مستعمره سرکوبگران سابق خود بودند و بازگرداندن آنها به کشورهایی که از آنجا دزدیده شده اند به این ملت‌ها اجازه می‌دهد تا با بازنگری میراث فرهنگی خود را جشن بگیرند. ۲- این امرباعث می‌شود بریتانیایی‌ها با گذشته استعماری خود کنار بیایند که در واقع گذشته نیست، بلکه اکنونی است که پشت شیشه نشسته است
:منابع یادداشت
https://www.abdn.ac.uk/news/15479/
https://www.theguardian.com/uk/2002/aug/02/education.arttheft
Persia; Past & Present 